مقـاله – یارانه نقدی و خانواده ایرانی ، علی دادپی

¤مقـاله –  یارانه نقدی و خانواده ایرانی

 ?  علی دادپی

 بسیاری از منتقدان یارانه و قیمتگذاری دولتی ، از آنجمله نگارنده ،  بر این باورند که این اقدامات با ایجاد اخلال در مکانیسم بازار باعث می شود تا بازار به تعادل نرسد و مصرف کنندگان نه بر اساس قیمت واقعی منابع و کالاها بلکه بر اساس قیمت  نامی آنها تابع مطلوبیت خود را حداکثر سازند. تقاضای خانوارها در چنین شرایطی بر اساس قیمت واقعی نمی باشد و هزینه حاشیه ای واقعی را در نظر نمی گیرد. از سوی دیگر دخالت دولت در بازار بقای صنایع و سودآوری بنگاهها را وابسته به بخشنامه های دولتی می کند که می توانند یک شبه قوانین بازی و واقعیتهای بازار را تغییر دهند. تولیدکننده ای که مجبور به فروش کالای خود به بهایی کمتر از بهای تعادلی بازار است، به رقابت در کیفیت نمی پردازد و سودآوری او در گرو نوآوریهایش نیست. اینها گفته شد تا خواننده گرامی بداند که نگارنده سیستم فعلی را نه مفید می داند و نه کارا. گرچه هنوز جزئیات اجرا و چگونگی پرداخت یارانه به خانوارها به صورت مستقیم مشخص نیست ، اما همانند بسیاری دیگر نگارنده اعلام این سیاست را بعنوان پذیرفتن ناکارایی سیستم فعلی از سوی سیاستمداران به فال نیک می گیرد. با اینحال به نظر می رسد بحث تا کنون بیشتر بر تاثیرات کلان و نحوه اجرای این طرح و انگیزه های مشوق  آن متمرکز بوده است تا بر خانوارها.

 یکی از تواناییهای اقتصاد کلان ارائه تصویری بزرگ از اقتصاد کشور است که معمولا از متغیرهای متوسط بهره می گیرد.  حال آنکه در دل این تصویر بزرگ خانوارها می توانند رفتاری متفاوت از رفتار متوسط داشته باشند. در میان خانوارها واکنش به طرح مذکور می تواند متفاوت و حتی متناقض باشد. این یادداشت می کوشد تا تاثیرات مختلف این سیاست را بطور خلاصه ارئه نماید.

تابع تقاضای هر خانوار تابع عوامل مختلف و متنوعیست. از میان آنها می توان به درآمد خانوار، قیمت کالاهای جایگزین، قیمت کالاهای مکمل و ترجیح فردی اشاره کرد. پرداخت مستقیم یارانه به خانوارها با تغییر ترکیب این عوامل تعیین کننده  می تواند باعث تغییر تابعهای تقاضا برای کالاها و خدمات مختلف گردد.

اولین تاثیر می تواند اثر درآمدی باشد، پرداخت یارانه به صورت نقدی می تواند از سوی دریافت کننده به معنای افزایش درآمد  تعبیر شود و باعث شود تا بودجه خانوار افزایش یابد. اگر فرض کنیم که قیمتها ثابت مانده اند، چنین  تغییری باعث می شود تا خانوار بتواند مطلوبیت بیشتری را با خرید کالاهای بیشتری بدست بیاورد. اما سوال این است که آیا هر خانواری تمام یارانه دریافتی را هزینه خواهد کرد؟   شایپرو (2001)  پس از مطالعه رفتار خانوارهایی که در آمریکا از تخفیف  مالیاتی برخوردار شده بودند و چکهایی از سیصد تا ششصد دلار دریافت کرده بودند، نتیجه گرفت که تنها بیست و دو درصد ایشان مبالغ دریافتی را هزینه کرده اند. درنتیجه  پرداخت مستقیم یارانه لزوما به معنای افزایش بودجه خرید خانوارها نمی باشد.

تغییر درآمدی می تواند باعث تغییر تقاضا برای کالاهای گوناگون با کیفیت مختلف گردد. گرچه باور عمومی بر این است که افزایش درآمد باعث افزایش تقاضا برای کالاهای نرمال می شود، اما این امر باعث کاهش تقاضا برای کالاهای با کیفیت نازل می گردد.  می توان استدلال کرد که مصرف کنندگان برداشت خود را از کیفیت کالاها دارند. پرداخت نقدی یارانه ها این حسن را دارد که باعث می شود مصرف کننده بتواند خود درباره کالاهای مصرفیش تصمیم بگیرد. در نتیجه می توان پیش بینی کرد که تقاضای او برای کالاهایی که آنها را با کیفیت می داند افزایش خواهد یافت و برای کالاهایی که آنها را کم کیفیت می داند کاهش می یابد. این در بازار داخلی بسیاری از کشورهای در حال توسعه  بدین مفهوم است که تقاضا {1} برای کالاهای وارداتی افزایش می یابد و برای کالاهای تولید داخل کاهش. این بدین مفهوم است که احتمال دارد تولید کنندگان داخلی شاهد کاهش فروش محصولاتشان باشند و وارد کنندگان شاهد افزایش فروش کالاهای خود.

چنین تغییری در بازار می تواند باعث افزایش بهای تعادلی برخی کالاها و کاهش بهای تعادلی برخی دیگر گردد و در نتیجه تابع تقاضای مصرف کنندگان در نتیجه تغییر قیمتهای کالاهای رقیب بیشتر تغییر کند. چنین امری باعث می شود تا بهای نسبی کالاها برای خانوارها تغییر نماید و بودجه واقعی خانوار هم در میزان و هم در ترکیب کالاها تغییر نماید. چنین امری در برخی موارد، در حضور تورم، می تواند باعث کاهش قدرت خرید خانوار گردد.

 در مجموع شاید بتوان اثرات کلان پرداخت نقدی یارانه را پیش بینی کرد ولی ارائه تخمینی از تحولات ناشی از آن در سطح خانوارها دشوار است.   با اینحال می توانیم از چند نکته کلی مطمئن باشیم: اول آنکه پرداخت نقدی یارانه ها بودجه خانوارها را متحول خواهد کرد و از طریق تغییر توابع تقاضا بر قیمتهای تعادلی تاثیر خواهد گذاشت. این امر برای برخی تولید کنندگان به معنای کاهش فروش و سودآوری ایشان است.  اما در نحوه اجرای این طرح سوالات بسیاری وجود دارد و برخی از پیشفرضهای آن  مانند توان تقسیم خانوارها بر اساس دهکهای درآمدی کمی غیر عملی بنظر می رسد. گرچنین طرحی با بازگرداندن قدرت انتخاب به مصرف کننده می تواند گامی در جهت رقابتی شدن بازار باشد. با اینحال بهمین خاطرشاید همه آن اهدافی را که بسیاری امیدوارند محقق کند، تحقق نبخشد.

---------------------------------

[1] به عنوان نمونه باور عمومی در دنیای بازرگانی بر این است که سیاستهای مشابه دولت آقای چاوز در ونزوئلا باعث رونق بازار کالاهای وارداتی در این کشور شده است.