مقاله – هفته دولت ، زنجیرهای توسعه نیافتگی و شاخص های علمی

¤مقاله –  هفته دولت، زنجیرهای توسعه نیافتگی و شاخص های علمی

?میرزابابا مطهـری نژاد

 از امروز دولت نهم آخرین هفته دولت خود را برگزار میکند و احتمالا  سازمان های مختلف دولتی با انتشار آمار و ارقام از موفقیت های خود سخن خواهند گفت ، که ما همین جا به آنها خسته نباشید می گوئیم و تلاش شبانه روزی کارکنان شریف دولت را ارج می نهیم. نکته قابل توجه در هفته دولت این است که مدیران و سیاستگذاران برنامه ریزی میکنند و کارکنان برنامه ها را اجرا میکنند، نتیجه اجرای برنامه ها است که میتواند کشور را به توسعه برساند یا از توسعه دور کند و بدیهی است کارکنان شریفی که تنها مجری سیاست ها و برنامه ها هستند ، در هر حال زحمت میکشند و شایسته تقدیرند و اگر نقصی هست از برنامه ریزان و سیاستگذاران است. جامعه شناسان و صاحبنظران امور توسعه مفاهیمی مانند دگرگونی یا تغییر (change) ، ترقی (progress)، رشد (growth) ، تحول و...  را مترادف با توسعه نمی دانند ، گرچه در فرآیند توسعه برآیند آن محسوب و در درون آن قرار می گیرند. اما مساله اصلی جامعه ما و جوامع توسعه نیافته ، قرار گرفتن در مسیر توسعه است ،  توسعه چیست؟

قطعا اعداد و ارقام نیست. در دهه 70 توسعه به معنای، تامین حداقل نیازهای اساسی جامعه تعریف شد و در همین راستا «دادلی سیرز» (Seers Dubley) نظریه پرداز معروف توسعه معتقد است که برای درک میزان توسعه می بایست به سوالا ت زیر توجه شود:
1- میزان فقر چه تغییری کرده است؟
2- میزان اشتغال چه تغییری کرده است؟
3- نابرابری (ضریب جینی) چه تغییری کرده است؟
این متفکر معتقد است اگر شاخص ها یا سوالا ت فوق همزمان دگرگون شوند می توان گفت کشور در مسیر توسعه قرار دارد.
در دهه 80 معنای توسعه مورد ارزیابی مجدد واقع شد و توسعه به معنای «افزایش کیفیت زندگی تام انسان ها و رضایت آنها» تعریف شد به عبارتی دیگر در دهه 80 در کنار بعد اقتصادی و اجتماعی توسعه، بعد روانشناختی انسان ها نیز مدنظر واقع شد. زیرا توسعه به وسیله انسان و برای انسان صورت می پذیرد، بنابراین باید انسان ها از فرآیند آن رضایت داشته باشند. در دهه 90 معنای توسعه تکامل پیدا کرد و تمامی ابعاد و جنبه های زندگی مردم، مورد توجه قرار گرفت و بر مبنای این رویکرد «میسرا» نابغه نظریه پرداز توسعه همه جانبه معتقد بود که در فرآیند توسعه می بایست توجه به شاخص ها و مولفه های ذیل صورت گیرد:
1- توجه به ارزش ها و کرامت انسانی
2- افزایش میزان درآمد مردم در راستای تامین نیازهای اساسی آنها
3- افزایش اعتماد به نفس در انسان ها جهت تحقق احساس تعلق اجتماعی4- آزادی از هر نوع استبداد
بر اساس نظر «میسرا»، دولت نهم و هر دولت دیگر مدعی توسعه می بایست در برنامه هایش به صورت هماهنگ به شاخص های فوق توجه نماید. اگر در شاخص های ذکر شده، همزمان دگرگونی و تحول به وقوع نپیوندد نمی توان گفت جامعه در مسیر توسعه قرار دارد.
موتور محرکه توسعه در مشارکت پویا، داوطلبانه، خود انگیخته و موثر مردم است و مشارکت یعنی نسبت مداخله عملی مردم به مداخله های مورد نیاز که خود جای بحث فراوان دارد و از ظرف سرمقاله فراتر است.
با این توضیحات شایسته است در هفته دولت، دولتیان با ملا ک های علمی توسعه با مردم سخن بگویند. اعداد و ارقام اگر به گسستن زنجیرهای توسعه نیافتگی منتهی نشده باشد موفقیتی نیست، اگر شاخص های دهه 90 که شاخص های توسعه همه جانبه است را برای ایران زود می دانیم، حداقل با شاخص های دهه 70 که بیشتر به توسعه اقتصادی توجه دارد با مردم حرف بزنیم. وقتی از وجود 14 میلیون نفر زیر خط فقر صحبت است، وقتی بالا  بودن ضریب بیکاری و پائین بودن ضریب اشتغال پایدار دغدغه دلسوزان جامعه است، وقتی نابرابری (ضریب جینی) اجتماعی رو به افزایش است، آیا می توان اعداد و ارقام را نشانه توسعه دانست؟ رئیس دولت نهم تولید برق 3 ساله در این دولت را بیش از تولید برق 8 ساله دولت قبل اعلا م کرد، اما آیا کیفیت زندگی تام انسان ها و رضایت آنها حاصل شده است؟ اگر مردم رضایت ندارند،پس توسعه محقق نشده است یا رئیس دولت معتقد است که تولید فولا د در طول 50 سال به 10/5 میلیون تن رسیده بود و در سه سال گذشته به 15/5 میلیون تن افزایش یافته است، اما آیا مردم یعنی انسان های این کشور از فرآیند آن رضایت دارند؟ پاسخ قطعا منفی است، افزایش سرسام آور قیمت اجاره و خریدمسکن فریاد همه را بلند کرده است و این افزایش را به بالا  رفتن قیمت آهن، سیمان و سایر مصالح ساختمانی نسبت می دهند، پس این افزایش تولید به توسعه جامعه نینجامیده است، چرا؟ شاخص ها پاسخ ما را می دهند. بنابراین به جای پرداختن با اعداد و ارقام از شاخص ها با جامعه سخن بگوئیم و تحولی در برگزاری هفته دولت به وجود آوریم. هفته دولت را از هفته بمباران اعداد و ارقام و رقابت عددی در افتتاحیه ها به اندازه گیری فعالیت ها و برنامه ها با شاخص های علمی توسعه تبدیل کنیم و رشد احساس تعلق اجتماعی جوانان و رضایتمندی جامعه از فرآیند توسعه را افتخار خود بدانیم که اگر این نشود، قصه اعداد و ارقام قصه «الهئکم التکاثر، حتی زرتم المقابر...» است ولا غیر. امام علی (ع) نیز در منشور معروف حکومتی خود که نامه آن حضرت به مالک اشتر نخعی است 5 اصل مهم را اشاره می کند; عدالت محوری، رضایتمندی مردم، رازداری و جلب اعتماد مردم، مشاوران لا یق و پالا یش مسوولین غیرمتعهد.