مقـاله – برنامه دولت نهم برای دانشگاه ها ، دوهفته نامه عصرنو

¤مقـاله –    برنامه دولت نهم برای دانشگاه ها  

از همان ابتدای انتخاب آقای احمدی نژاد، پرسشی مطرح بود و آن اینکه « برخورد این دولت با دانشگاه ها چگونه خواهد بود؟ » یا به عبارت بهتر « این دولت برای دانشگاه ها چه برنامه ای دارد؟ ». اکنون پس از حدود سه سال از فعالیت ایشان و همکارانشان ، شاید زمان مناسبی باشد برای پاسخ به این پرسش. این مقاله سعی دارد برنامه دولت برای دانشگاه ها را عیان کرده و با ارایه آمار و ارقام در پی تأیید آن برآید. آیا اصولا برنامه ای وجود دارد؟ یکی از انتقاداتی که به به آقای احمدی نژاد و همکارانشان وارد شده ، بی برنامگی واقدامات مقطعی آن است اما به نظر می رسد اتفاقاً این دولت برای تمام امور برنامه دارد ، ولی این برنامه در جهت تبدیل و تغییر ماهیت کل سیستم و دستگاه هاست. تغییر ماهیت بانک ها، سازمان برمدیریت و برنامه ریزی ، بیمه ها ، حساب ذخیره ارزی ، بودجه ریزی ، دیپلماسی و ... به نظر می رسد این قاعده در مورد دانشگاه ها هم صادق است. یعنی دولت برنامه مشخصی برای دانشگاه ها دارد و برخورد او با این نهاد مقطعی نبوده و در جهت استراتژی مشخصی است.

آیا دولت به دنبال حذف دانشگاه است؟
شاید این سؤال عجیب به نظر برسد، اما گاهی بعضی اظهار نظرها موجب می شود تردید کنیم که آیا دولت خواهان حفظ دانشگاه ها است. به یاد بیاورید آن سخن آقای مصباح یزدی را که گفت : «دانشگاه فقط بدگویی به نظام را یاد می‌دهد. نسل آینده در معرض خطر است که نه آداب قدیمی و سنتی و نه ارزش‌های اسلامی بر تربیت آنها حاکم است و با این فرهنگ غربی و تلویزیون و دروس دانشگاهی تربیت شده است و در کلاس دانشجویان غیر از بدگویی به نظام و بعضا به اسلام چیز دیگری یاد نمی‌گیرند.»
واضح است که هیچ دولتی علنا نمی تواند خواهان حذف دانشگاه ها باشد. آیا ممکن است در این روزگار بتواند بخواهد بدون دانشگاه باشد؟ به مورد دیگری دقت کنید: آیا ممکن است احمدی نژاد بگوید بانک نداشته باشیم؟ یا بگوید بودجه ریزی برای چه می خواهیم؟ یا بگوید مجلس نباشد؟ او می گوید بانک ها باشند منتها تبدیل به صندوق قرض الحسنه شوند بودجه وبرنامه ریزی باشد، ولی سازمان مدیریت وبرنامه ریزی منحل و اختیار برنامه ریزی و بودجه ریزی به وزارت کشور و در واقع شخص رئیس جمهور داده شود و همینطور هم در مورد دانشگاه ها می گوید این ها باشند اما ...سؤال اصلی همین است که او می خواهد دانشگاه ها چه باشند؟
از عملکرد ایشان اینگونه بر می آید که ایده آل او برای دانشگاه ها است «نهادی است کاملاً در سیاست های حاکمیت یکدست، خالی از هرگونه پرسش و هرگونه اندیشه ورزی، اما مولد تکنیک و فن آوری مورد نیاز این حاکمیت ودانشگاهیانی که توده وار در حمایت از سیاست های دولت نمایش به راه می اندازند.
برای تحقق چنین هدفی، دولت باید مراحل بسیاری پشت سر بگذارد تا همین دانشگاه های عجیب الخلقه امروزی را از همین که هست مبتذل تر و واژگونه تر کند. اندکی از ماهیت یک دانشگاه واقعی، هنوز در دانشگاه های ما یافت می شود که همین هم به مدد این دولت رو به زوال است.
جدول زیر نشان می دهد که چه نسبتی بین دانشگاه و حاکمان کنونی وجود دارد و از همین رهگذار می توان تا حدودی سیاست های حاکمیت یکدست را در مورد دانشگاه ها پی برد. در این جدول بعضی پارامترهای مهم برای یک دانشگاه آورده شده و با توجه به آنکه این پارامترها در دانشگاه های امروز کشور وجود دارند (داشته های دانشگاه) یا ندارند (نداشته های دانشگاه) و اینکه آیا دولت از آن سود می برد (مفید برای دولت) یا برای آن زیان آور است (مضر برای دولت) دسته بندی شده اند. بدیهی است که این موارد مطلق نبوده و بصورت نسبی ذکر شده اند.

خانه 1:
داشته های دانشگاه/مضر برای دولت مفید برای دولت
1- تجمع حداقلی نخبگان
2- وجود اساتید مستقل
3- وجود فضای مستعد پرسشگری
4- علاقه به علم روز دنیا
خانه 2:
داشته های دانشگاه/مفید برای دولت
1- مشروعیت و اعتبار
2- احساسات جوانی
3- آرمانخواهی
4- کم تحملی
خانه 3:
نداشته های دانشگاه/مضر برای دولت
1- تولید علم (فن آوری)
خانه 4:
نداشته های دانشگاه/مفید برای دولت
1- استقلال
2- تجمع حداکثری نخبگان
3- آزادی آکادمیک
4- فعالیت دانشجویی مناسب
5- میزان فعالیت

طبیعی است اگر جدول فوق صحت داشته باشد، دولت در پی تضعیف و حذف موارد خانه 1 خواهد بود و سعی خواهد کرد از ظهور موارد خانه 4 جلوگیری کند. همچنین از موارد موجود در خانه 2 به سود خود بهره ببرد و مورد خانه 3 را هم تضعیف کند. در ادامه با ارائه شواهدی از عملکرد دولت، تلاشمان در جهت اثبات این مطلب می باشد.

خانه 1: داشته های دانشگاه- مضر برای دولت: آنچه که دانشگاه دارد و وجود آنها برای دولت زیان آور است.
1- تجمع حداقلی نخبگان:
یکی از وظایف دانشگاه ایجاد فضایی برای تجمع نخبگان است. این فضا در دانشگاه های ایران به میزان بسیار ناچیزی شکل گرفته است که می توان تجمع حداقلی نخبگان را شاهد بود. این موضوع باعث ایجاد پایگاه های فکری کوچک و ضعیفی شده است که هر از گاهی می توانند تأثیر خود را در تصمیم سازی ها و در افکار عمومی بگذارند. برای نمونه می توان به چند نامه ای که اقتصاد دانان به دولت نوشتند اشاره کرد. برگزاری همایش ها، سمینارها و نمونه هایی مانند جشنواره های تابستانی که دانشگاه امیرکبیر برگزار می کرد از دیگر نتایج تجمع حداقلی نخبگان در دانشگاه هستند.
2- اساتید مستقل:
از دیگر داشته های دانشگاه، اساتید مستقل و با اندیشه های متفاوت است، که اتفاقاً تعداد آنها هم چندان کم نیست. اساتیدی که هرچند ارتباط تشکیلاتی و منظم با جریان های منتقد دولت ندارند اما به واسطه آزادی فکر، اندیشه ورزی و پرسشگری خود می توانند تا حدی موجب روشنگری، رشد پرسشگری و برانگیختن افکار شوند.
عمل دولت: رفتار دولت در برابر این پدیده بسیار قابل توجه است. اصلی ترین راهکاری که دولت برگزیده حذف اساتید غیر همسو از عرصه دانشگاه است. دکترها بشیریه، سمتی، غلامعباس توسلی، شاهنده، کزازی، مجتهد شبستری، درودیان، طوسی، ساعی و غنی نژاد از اساتید صاحب نامی هستند که به تازگی اخراج (بازنشستگی اجباری) شده اند در حالی که تعداد اساتید اخراجی بسیار بیشتر از اینهاست. همچنین می توان از کدیور، مردیها و خالقی هم به عنوان کسانی که به گونه ای دیگر امکان تدریس در دانشگاه از آنها سلب شده است، نام برد. نکته مهم در این رابطه استفاده دولت از دانشجویان برای پیگیری سیاست های حذفی خود است. در واقع حذف گسترده اساتید مستقل از دانشگاه ها که حتی در اصفهان و سنندج هم انجام شده است، همواره تشویق و ابراز احساسات دانشجویان "خودی" را همراه داشته است. به یاد بیاورید که آقای احمدی نژاد گفت: «دانشجو باید امروز بر سر رئیس جمهور فریاد بزند که چرا استاد لیبرال و سکولار در دانشگاه ها حضور دارند»
3- فضای مستعد پرسشگری:
نیاز به توضیح نیست که فضای دانشگاه ذاتاً مستعد پرسشگری و انتقاد است. جوان بودن، درگیر مسائل علمی بودن، تکثر، ارتباطات زیاد و مداوم را می توان به عنوان علل این مسئله نام برد.
عمل دولت: بدیهیست که هیچ دولتی نمی تواند جلوی ساخته شدن پرسش ها در ذهن را بگیرد، اما می تواند برای افکار عمومی طوری نمایش تبلیغاتی بسازد که پرسش های جدی نادیده گرفته شوند و پرسش های صوری فراهم شوند، برای پاسخ های از پیش آماده شده. احمدی نژاد طی چندین بار حضور در دانشگاه ها، هیچ گاه پاسخ گوی پرسش های دانشجویان نبوده است. جریان حضور او در پلی تکنیک و علم وصنعت را به یاد بیاورید و همچنین آن نامه پر از سؤال از طرف دانشجویان دفتر تحکیم. راهکار دیگر دولت این بوده است که ذهن دانشگاهیان را معطوف به سمت دیگر کند. مثلاً با ایجاد پایگاه ها و نهادهای جدید در دانشگاه ها. حتی اقدامات جدی برای تأسیس انجمن اسلامی دانشجویان مستقل انجام شده است. هزینه های بسیار بالایی که در این سالها صرف نهادهایی مانند "انجمن علمی" شده است، شاید ابتدای امر مایه امیدواری به نظر برسد، اما وقتی به نتیجه و خروجی این هزینه های سنگین توجه کنیم، تنها ایجاد سرگرمی برای دانشجویان به ذهن متبادر می شود.
4- علاقه به علم روز دنیا:
محیط دانشگاه ها استعداد خوبی برای ایجاد حساسیت دانشگاهیان نسبت به داده هایی که از منابع اطلاعاتی خارج از کشور به دست می رسد دارد.
عمل دولت: دولت سعی می کند اعتبار دنیای غرب و به خصوص دانشگاه های غربی را به کل زیر سؤال برد. به یاد آورید که رئیس نهاد رهبری در دانشگاه ها در همایش بسیج اساتید گفت: «براندازی نرم جز در دانشگاه‌ها در جای دیگری شکل نمی‌گیرد و سر منشا شرک مدرن دانشگاه ها بودند به طوری که خدا را نفی می‌کردند و انسان را شریک خدا قرار می‌دادند. براندازی نرم یا اومانیسم از دانشگاه‌ها شروع شد و مبارزه با آن نیز بایستی در دانشگاه‌ها صورت گیرد». و یا به خاطر آورید که اخیراً همایشی برگزار شد به نام «اندیشه در حصار آکادمی»!

خانه 2: داشته های دانشگاه- مفید برای دولت: آنچه که دانشگاه دارد و دولت هم از وجود آنها بهره می بردعبارت است از:
1- مشروعیت و اعتبار:
مهمترین چیزی که باعث می شود دولت سرمایه گذاری خاصی روی دانشگاه بکند، مشروعیت و اعتبار دانشگاه است. دانشگاه، خواه ناخواه دارای اعتبار در نزد افکار عمومی است و به این دلیل می توان با همراه نمودن دانشگاه، تأثیر مثبتی بر افکار عمومی گذاشت.
عمل دولت: تمام هم و غم حاکمیت کنونی در مورد دانشگاه اینست که صدایی از دانشگاه بیرون بیاید که موافق دولت باشد.
تجمع گاه و بیگاه دانشجویان به اصطلاح بسیجی جلوی سفارت خانه ها، تجمع در اعتراض به ملوانان انگلیسی متجاوز به حریم آب های ایران، قضیه نشریات دانشگاه امیرکبیر، تجمع در اعتراض به حکم موسویان، ایجاد حلقه های انسانی در دفاع از حق هسته ای، استقبال های پر شور از نمایندگان کشورهای آمریکای لاتین و ..... نکته جالب اینکه به یاد آوریم اخیراً در پی کنفرانس آناپولیس، مصلحت دولت این بود که آنها به جای سفارت سوریه، در برابر سفارت اردن تجمع کنند.
2- احساسات، پاکی، بی آلایشی و سادگی جوانی، آرمانخواهی و کم تحملی:
این خصوصیات جوانی می توانند به راحتی مورد سوء استفاده حاکمان قرار گیرند بطوریکه از این احساسات برای ایجاد حرکت ها و نمایش های دانشجویی مورد نظر استفاده کند. مسئله عدالت طلبی، یاری رسانی به قشر محروم، مبارزه با امپریالیسم و غرب و صدها نمونه مشابه دیگر را می توان به عنوان گفتمانی که برای تحریک جوانان دانشجو استفاده می شوند نام برد. علاوه بر این، دانشجویان همواره پشتیبان های خوبی برای حرکات انقلابی بوده اند و کمتر تمایل به اصلاح تدریجی از خود نشان می دهند.
عمل دولت: تدفین شهدای گمنام در دانشگاه ها، طرح مسئله شهریه های زیاد دانشگاه آزاد از سوی دولت و کلیه حرکت هایی که هر از چند گاهی از سوی دانشجویان بسیجی در ارتباط با سیاست خارجی، عدالت طلبی و اسلام خواهی به پا می شوند.

خانه 3: نداشته های دانشگاه- مضر برای دولت: آنچه که دانشگاه ندارد و نبودش برای دولت زیان آور است،یک مورد است:
تولید علم و فن آوری:
متأسفانه میزان تولید علم و فن آوری در دانشگاه های کشور بسیار اندک است. دولت بی اندازه تمایل دارد که بتواند فن آوری و تکنیک تولید کند، به خصوص در زمینه های نظامی. اما دولت غافل است از اینکه بدون توجه به تمام جنبه های علم و برنامه ریزی اصولی برای توسعه و همچنین بدون در نظر گرفتن به تاریخ علم و فلسفه آن و بدون رشد در علوم انسانی، تولید فن آوری و تکنیک غیر ممکن است.
عمل دولت: بودجه های کلانی از طرف دولت برای پروژه های دانشجویی در نظر گرفته شده است که غیر هدفمند بودن آنها و عدم برنامه ریزی، در واقع نتیجه ای جز دور ریختن سرمایه نداشته است.

خانه 4: نداشته های دانشگاه- مفید برای دولت: آنچه که دانشگاه ندارد و دولت از نبود آنها بهره می برد
1- استقلال:
اگر قرار است دانشگاه مولد فکر، علم و فن آوری باشد، بی شک بدون استقلال نمی تواند این مهم را بر آورده سازد. منظور از استقلال، استقلال در تصمیم گیری است. یعنی دانشگاه نباید در قید و بندهای دولت ها و تصمیم های آن ها اسیر باشد، بلکه باید بتواند مستقل بیاندیشد، مستقل تصمیم بگیرد و مستقل عمل کند.
عمل دولت: انتصابی شدن رؤسای دانشگاه ها و دانشکده ها، تلاش برای تغییر مدیریت دانشگاه آزاد وانتصاب مدیریت مجری سیاست های دولت، تصویب این قانون که اساتید از این پس در وزارت علوم گزینش می شوند (پیش از این گزینش اساتید بر عهده خود دانشگاه بود)، حساسیت ویژه نسبت به اینکه منصبی (حتی منصب های علمی) توسط اساتید غیرهمسو اشغال شود (مانند جلوگیری از اینکه دکتر کدیور رئیس گروه شود).
2- تجمع حداکثری نخبگان:
در مورد لزوم تجمع نخبگان در دانشگاه ها سخن رفت و گفته شد که وضعیت ایران در این مورد به هیچ عنوان رضایت بخش نیست. این کمبود، بسیار برای دولت رضایت بخش است.
عمل دولت: همانطور که گفته شد به تازگی تصمیم بر این گرفته شده است که گزینش اساتید در وزارت علوم انجام شود و به این ترتیب دولت بسیار راحت تر و بیشتر از گذشته می تواند بر این مورد نظارت داشته باشد. همچنین زمزمه هایی شنیده می شود مبنی بر اینکه خیل کثیری از بسیجیان جوان را به عنوان استاد راهی دانشگاه ها خواهند کرد.
3- آزادی آکادمیک:
لزومی ندارد در مورد اهمیت آزادی آکادمیک در تولید علم و دانش سخنی به میان آید. ذکر همین نکته کافیست که دولت بی اندازه از نبود آزادی های آکادمیک به سود خود بهره برده است و در تضعیف آزادی های موجود نیز هیچ کوتاهی نکرده است.
4- فعالیت دانشجویی مناسب
شکل و محتوای فعالیت های دانشجویی به هیچ عنوان مناسب نبوده و با روح کلی دانشگاه موافقتی ندارند. شرح این موضوع مقاله ای جداگانه می طلبد. اینجا به ذکر همین نکته بسنده می کنیم که اگر فعالیت های دانشجویی در جهت رشد عقلانیت، اندیشه ورزی، پرسشگری، تمایل و انگیزه برای کشف حقیقت نباشند، آنگاه دانشگاه محیط مناسبی برای تولد حرکت های مخرب خواهد بود. بنابراین عجیب نیست که دولت انگیزه بسیاری برای حذف فعالیت های مناسب دانشجویی از خود نشان داده است.
5- میزان فعالیت دانشجویی
انفعال موجود در دانشگاه ها برای دولت نکته مثبتی به حساب می آید.
عمل دولت: دولت در برابر دو مورد اخیر تحرک زیادی از خود نشان داده است. ممانعت از ادامه تحصیل فعالان دانشجویی از طریق ستاره دار کردن آنها، اتهام تقلب و عدم ارائه رتبه کنکور، یکی از مهمترین ابداعات دولت است برای حذف فعالین و ایجاد فضای رعب و وحشت. حاکمیت یکدست تقریباً تمام انجمن های اسلامی را تعطیل کرده و بسیاری از کانون ها و نهادهای غیرهمسو در دانشگاه ها را به حذف کشانده است. تعداد احکام کمیته انضباطی در این سه سال، بسیار چشمگیر است. قضیه نشریات دانشگاه امیرکبیر را به یاد بیاورید که چه جو وحشتی را میان تمام فعالین مطبوعاتی دانشگاه ها سبب شد.
آنچه در بالا آمد، تلاشی بود در جهت روشن کردن نسبت حاکمان کنونی با دانشگاه ها و اینکه آنان چه استراتژی برای برخورد با دانشگاه ها در پیش گرفته اند. مطمئناً باید برای دفاع در برابراین اقدامات راهی اندیشید و برنامه ای فراهم کرد. این مطلب شاید بتواند برای طرح ریزی یک استراتژی تدافعی به کار آید.